Eskişehir'in Tarihi Hamamları

Eskişehir 1600’lü yılların sonunda Şair Nabi’nin satırlarına bile konuk olan, geçmişi oldukça köklü hamamlara sahip bir kent. Üstelik hamam kavramı da eski dönemlerden bu yana Türklerle anılmaktadır. Bizans döneminden kalan Roma Hamamı adıyla bilinen yapılar, bir süre sonra Osmanlı mimarisiyle değişim geçirip daha iyi bir hâl alınca ortaya Türk Hamamı kavramı çıkmıştır. Türk kültüründe sadece temizlenmek için değil, ruhsal bir arınma ve sosyalleşmek için de hamamın yeri önemlidir. Eskişehir hamamları ise günümüzde geçmişi oldukça eskiye uzanan yapılar olarak karşımıza çıkıyor. Bize ise bu yapıları keşfetmek kalıyor… Üstelik pek çoğunun inşa tarihleri net olmadığı için, adeta dedektiflik yaparak bu yapılara dair bazı tarihi önermelerde bulunabiliriz. Hazırsanız, başlayalım!

1- Yeni Alçık Hamamı

{ad:0} 1842 yılında dört satırlık bir onarım kitabesi kayıtlarda yer alan ancak günümüze herhangi bir belgesi ulaşmayan Yeni Alçık Hamamı’nın geçmişinin 18. yüzyıla dayandığı tahmin edilmektedir. 1884 - 1885 tarihli Hüdavendigar Vilayeti Salnamesi’nde ise Eskişehir’de yer alan dört hamamdan birisi olarak nitelendirilmiştir. 1970’li yıllarda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bir tadilat yapılan Yeni Alçık Hamamı, son olarak 2005 yılında bir tadilat daha görmüş; yapısal olarak iyileştirmelerle hizmet vermeyi sürdürmüştür. Bulunduğu topoğrafyanın eğiminden dolayı alçakta kalması nedeniyle "Alçık" adını alan hamam günümüzde sadece kadınlara hizmet vermektedir.

Adres: Çarşı Camii Mahallesi Değirmen Sokak No. 11 Eskişehir, Merkez

2- Erler Hamamı

Kayıtlarda herhangi bir geçmişi bulunmayan Erler Hamamı’nın tarihinin, Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalarla 15. yüzyıla uzandığı ortaya çıkarılmıştır. Betonarme soyunmalık yapısında farklı dönemlerde bazı onarım ve eklemelerin yapıldığı bilinmekle birlikte Erler Hamamı’nın onarım geçmişiyle ilgili de herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. İçinde yer alan mermer havuzu, ahşap soyunma odaları, yapısal tasarımıyla Selçuklu ve Osmanlı mimarisini yansıtan detaylara sahip olan Erler Hamamı günümüzde Erler Kaplıca adıyla da hizmet vermektedir.

Adres: Çarşı Mahallesi Hamamyolu Caddesi Eskişehir, Merkez

3- Işık Hamamı

İnşa tarihi tam belli olmayan Eskişehir hamamları arasında bir diğer örnek de Işık Hamamı. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hamam olarak hizmet verdiği bilinen yapının belli dönemlerde farklı onarımlar geçirdiği, cephe ve duvar yüzeylerindeki kaplama farklılıklarından anlaşılsa da herhangi bir onarım kaydı olmadığı için net bilgi vermek mümkün değildir.

Adres: Çarşı Mahallesi Hamamyolu Caddesi Eskişehir, Merkez

4- Han Hamamı (Hüsrev Paşa Hamamı)

Vakıflar Genel Müdürlüğü kayıtlarında 1630’lu yıllarda izine rastlanan ancak tam anlamıyla geçmişi çözülemeyen bir diğer yapı ise Han Hamamı’dır. Sadrazam Hüsrev Paşa’nın Han ilçesinde yaptırdığı külliyenin bir parçası olduğu varsayılmaktadır. Günümüzde Eskişehir’in Han ilçesinde Hüsrev Paşa Camii olarak bilinen bir camiinin olması ve söz konusu hamamın da bu camiinin güneybatısında yer alması; 1600’lü yıllardaki kayıtların işaret ettiği yapının Han Hamamı olduğu fikrini güçlendirmektedir. Han Hamamı, son olarak 2007 yılında restore edilmiştir. 2010’lu yılların ikinci yarısından itibaren de sanat galerisi olarak hizmet vermeye başlamıştır.

Adres: Han ilçesi, Eskişehir

5- Mahmudiye Hara Hamamı

Mahmudiye Harası içinde yer alan, 1800’lü yıllarda 2. Mahmud’un emriyle orduya at yetiştirmek için kurulmuş Çifteler Harası ile aynı dönemde inşa edildiği düşünülen Hara Hamamı, günümüzde harap bir haldedir ve kullanılmamaktadır. Dış yapı olarak taş duvarları ve iç yapısındaki pek çok detay ayakta dursa da kullanımı mümkün değildir.

Adres: Işıklar Mahallesi Mahmudiye, Eskişehir

6- Mihalıççık Belediye Hamamı

Mihalıççık ilçesinde yer alan Belediye Hamamı’nın girişindeki pano, her ne kadar 1969 yılını gösterse de söz konusu tarihin hamama sonradan eklenen soyunmalık bölümü ve özel dinlenme odalarının inşa edildiği yıl olduğu da iddia edilmektedir. Ancak yapının özellikleri itibarıyla 19. yüzyılda inşa edilmiş olması varsayılabilir. Yapısal veya dekoratif olarak herhangi bir süsleme unsurunun bulunmadığı Mihalıççık Belediye Hamamı 2000’li yılların başında su sıkıntısı nedeniyle kapatılmış, o günden bu yana da tekrar hizmete açılmamıştır.

Adres: Medrese Mahallesi Mihalıççık, Eskişehir

7- Selçuk Hamamı

Kitabesi bulunmadığı için inşa tarihi net söylenemeyen Eskişehir hamamları arasında bir diğeri de Seyitgazi ilçesinde yer alan Selçuk Hamamı’dır. Tarihi bilgiler bizlere Seyitgazi külliyesindeki camii ve Bektaşi dergahının 1511 yılında yapıldığı detayını sunmaktadır. Selçuk Hamamı’nın plan ve duvar işçiliğinin de söz konusu iki yapıya oldukça benzer şekilde olması nedeniyle, hamamın aynı dönemde Mihaloğulları tarafından yaptırıldığı savı kuvvetlidir. 1963 yılında Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün onarıma tabi tuttuğu Selçuk Hamamı son olarak 2007 yılında bir onarım daha geçirmiş ve günümüze de yapısal olarak sağlam biçimde ulaşmış olsa da kullanıma kapalıdır.

Adres: İki Çeşme Mahallesi Afyon Caddesi Seyitgazi, Eskişehir

8- Şeyh Sücaaddin Külliyesi Hamamı

Tarihi hakkında net bilgiye sahip olmadığımız Şeyh Sücaaddin Külliyesi Hamamı için iki ipucu bulunmaktadır. Hamamın ismini aldığı Şeyh Sücaaddin Külliyesi’nde kapı kemeri üzerindeki panoda ve kasnakta olmak üzere iki ayrı kitabe bulunmaktadır. Kapı kemeri üstü kitabesinde 1515, kasnaktaki kitabede ise 1769 tarihleri işlenmiştir. Dolayısıyla Şeyh Sücaaddin Külliyesi Hamamı’nın en erken 16. yüzyılın ilk yarısında tamamlandığı ileri sürülebilir. Külliyenin güneydoğusunda yer alan hamam, günümüzde ne yazık ki harap bir haldedir ancak taş yapısı gözlem yapmaya müsaittir.

Adres: Aslanbey Köyü Seyitgazi, Eskişehir

9- Bardakçı Köyü Hamamı

Günümüzde, Seyitgazi ilçesinin Bardakçı Köyü’nde yer alan hamamın batı ve kuzey cephesi hariç hiçbir cephesi belirgin değildir. Sadece taş yapının ayakta kaldığı, içi harap durumda olan Bardakçı Köyü Hamamı’nın tarihine dair elimizde hiçbir bilgi bulunmamakla birlikte taşlar ve yapısal detaylar bizlere bu hamamın yıllar içinde bazı tadilatlar geçirdiğini söylemektedir. İçindeki bölümlere giriş kapıları ve halvet hücreleri ise sadece yapısal olarak ayakta kalmıştır.

Adres: Bardakçı Köyü Seyitgazi, Eskişehir

10- Gavur Hamamı

Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinde, bölgenin terk edilmiş bir bölümünde yer alan Gavur Hamamı günümüze yarı yıkık yarı sağlam biçimde ulaşan Eskişehir hamamları arasındadır. Sivrihisar’ın kuzeybatısındaki kayalıkların yamacında izlerine rastlanan Gavur Hamamı’nın günümüze kadar ulaşan içindeki iki kitabeden birisi 1867-1868, diğeri ise 1274-1275 olarak tarihlenmiştir. İnşa tarihine ait herhangi bir kitabe ise bulunmamaktadır.

Adres: Sivrihisar, Eskişehir

11- Kumacık Hamamı

Kumacık Hamamı tahmin edebileceğiniz üzere, geçmişi hakkında net bilgilere sahip olmadığımız bir diğer hamam. Fakat enteresan bir geçmişe sahip. Sivrihisar’da Biat Konmanus isimli, sancılanan hayvanların etrafında dolaştırıldığında sancılarının geçtiğine inanılan bir kilise varmış. Bu kilisenin yerine Kumacık Hamamı’nın yapıldığı iddia edilmektedir. Eğer iddia doğruysa, hamamın geçmişi 1450 yılına dayanmaktadır. Ne yazık ki günümüzde harap durumda olan bir yapıdır.

Adres: Cumhuriyet Mahallesi Kuma Sokak No: 2 Sivrihisar, Eskişehir

12- Seydiler Hamamı

Kitabesi bulunmadığı için geçmişine dair net bilgi verilemeyen bir diğer Eskişehir hamamı. Seyyid Nureddin’in kızı Seyyide Nuriye tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Bu noktada biraz dedektiflik devreye girecek…. Seyyid Nureddin hakkında tarihte pek bilgi bulunmuyor fakat Seyyide Nuriye’nin 13. yüzyılın ilk yarısında yaşayan ve 1390 yılında hayata gözlerini yuman Karaca Ahmet’in eşi olduğu düşünülünce, yapının geçmişinin de 15. yüzyılın ilk yarısına işaret ettiği varsayılabilir. 17. yüzyılın ilk yarısında ise Ayşe Sultan tarafından onarılan Seyidiler Hamamı, 1965-1967 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından son bir onarıma tabi tutulmuştur. Günümüzde sağlam bir biçimde, kullanıma açıktır.

Adres: Kurşunlu Mahallesi Prof. Dr. Mehmet Kaplan Caddesi Sivrihisar, Eskişehir

13- Yeni (Çifte) Hamam

Yeni (Çifte) Hamam; Sivrihisar’ın Kılıç Mahallesi’nde yer alan Mescit minaresinin karşısında inşa edilmiştir. Eskişehir hamamları ve kitabe problemleri söz konusu olduğundan, bu hamamın geçmişine dair net bir bilgi bulmak zordur. 1740 ve 1804 tarihli bazı kayıtlarda hamamın vakfedilmesine dair metinler yer almaktadır. 1773 tarihli bir başka kayıtta ise Kanlı Pazar Çeşmesi’nin Çifte Hamam’a su vermesiyle ilgili detaylar yer almaktadır. Son tahlilde, Şeyhülislam Menteşzade Abdurrahim Efendi’nin vakfiyesine göre 1740 yılında onun tarafından Çifte Hamam’ın yaptırıldığı ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde her yıl küçük çapta onarımlar gören Çifte Hamam hâlâ faal durumdadır.

Adres: Kılıç Mahallesi Sivrihisar, Eskişehir

14- Çardak Hamamı

Umur Bey tarafından 15. yüzyılın ilk yarısında yaptırıldığı tapu kayıtlarıyla sabit olan Çardak Hamamı, Sivrihisar’ın Hamamkarahisar Köyü’nde yer almaktadır. 1950 yılında bir onarım geçiren hamam, hâlâ faal durumdadır. Yapı itibarıyla Selçuklu - Osmanlı hamamlarının karakteristik bir örneğini ortaya koyar. Doğu - batı güzergâhında birbirine bitişik sekizgen planlı, sekizgen prizma gövdeli kadın - erkek ayrılmış iki ayrı bölümden oluşmaktadır.

Adres: Hamamkarahisar Köyü Sivrihisar, Eskişehir

Diğer Eskişehir Hamamları

Detaylı olarak saydığımız bu yapıların haricinde Mihalıççık’ta Yarıkçı Ilıca Kaplıcaları, Sarıcakaya’da Sakarılıca Kaplıca Hamamı, Sivrihisar’da ise Küçük Hamam ve Sinanpaşa Hamamı hâlâ faal durumda olarak tarihi Eskişehir hamamları arasında yer almaktadır.

Eskişehir hamamları arasında sürdürdüğümüz bu dedektiflik dolu seyahatimizde, Profesör Doktor Erol Altınsapan’ın Eskişehir Valiliği tarafından 2009 yılında yayımlanmış eseri "Eskişehir Hamamları (Selçuklu - Osmanlı Dönemi)" bizlere rehberlik etmiştir.

Siz de Eskişehir’de hamamlardan başlayıp, şehri keşfedecek bir seyahate çıkmak istediğinizde konaklayacağınız tesislere Eskişehir Otelleri sayfamızdan karar verebilirsiniz!