Gümüşler Manastırı

Gümüşler Manastırı, İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve tarihi oldukça eskilere dayanan yerleşim yerlerine ev sahipliği yapan Niğde ilinin Gümüşler kasabasında yer alır. Zamanın yıpratıcılığını gördüğümüz manastırın yer aldığı Gümüşler Kasabası'nın Orta Çağ'daki adı ve tarihi hakkında bizleri bilgilendirecek bir kaynağa ulaşılamamıştır.

Büyük bir kaya kilisenin içine oyulan manastır Kapadokya bölgesindeki günümüze gelmiş, en büyük manastırlardan sadece biridir. Herkesin bildiği gibi Kapadokya'da bölgesinde tarihi yapıların çoğu kayalara oyulmuş bir halde. Evler, hayvan barınakları gibi yapılarla, kayaya oyulmuş pek çok manastır bulunmaktadır.

Bölgede inceleme ve araştırma yapan bazı bilim insanları bu yerleri yemekhaneli (trapezalı) ve açık avlulu olmak üzere iki grupta ele alarak incelemektedir. Gümüşler Manastırı da bu ayrımın ikinci grubuna girmektedir. Manastırın en önemli yapısı, kompleksin kuzeyinde bulunan kilisesidir. Naosun batısında beşik tonoz örtülü iki giriş mekanı bulunmaktadır.

Dört serbest destekli kapalı Yunan haçı planlı kilisenin kuzey haç kolunun kuzeyinde iki mezar nişi yer alıyor. Manastır da yer alan başka mekanlar da vardır. Ancak bu diğer mekanların pek çoğunun işlevi bilinmemektedir.

Manastır içinde yer alan tarihi kilisede çalışma yapan uzmanlar kilisenin duvar resimlerinde en az üç farklı ustanın çalıştığını düşünmektedir.

Ana apsisteki üç şerit halindeki resimlerin en üstündeki Tahtta İsa, sağında iki melek, İncil yazarlarının sembolleri ile Desis sahnesinde yer alan Meryem ve havariler, en alttaki şeritte ise Kayserili Büyük Basileios, Nysa'lı Gregorios, Nazians'lı Gregorios gibi kilise babalarının resimleri çizilmiştir.

Kuzey haç kolundaki Meryem'e müjde, İsa'nın doğumu ve tapınağa takdimini tasvir eden sahneler işlenmiştir. Ayrıca bu sahnelerin yanında Vaftizci Yahya ve Aziz Stephanos figürleri vardır ve bu çizimlerin ikinci bir sanatçının elinden çıkmış olduğu üzerinde durulmaktadır.

İç narteksten naosa giriş kapısının güneyindeki Meryem ve çocuk İsa ile iki yanlarındaki baş melekler Gabriel ve Mikael figürleri ise bu iki sanatçıdan farklı bir üçüncü sanatçıya ait olduğuna dikkat çekmektedir. Kilisedeki bulunan resimlerin bu özellikleri ve karşılaştırmalı değerlendirmeler yöntemi ile 11 ve 12. yüzyıllara tarihlendirmek mümkündür.

Narteksin üstündeki bir odanın duvarlarında Kapadokya bölgesinde bir benzerine rastlanmamış çizimler dikkat çekmektedir. Bu çizimler av sahneleri, çeşitli hayvanlardan oluşan bir kompozisyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Kapadokya'daki pek çok kilisede olduğu gibi, Gümüşler Manastırında da duvar resimlerinin ikonografik ve üslup özelliklerine göre yapılabilmektedir.